Lifo: Μπορεί μια ομάδα νέων ανθρώπων να επαναπροσδιορίσει τη Δημοκρατία;

Συνέντευξη της Εβίκας Καραμαγκιώλη στο Δημήτρη Κυριαζή για την LIFO 
31 / 03/ 2015

Καταρχάς, πείτε μας τι είναι η Πολιτεία 2.0;

Η Πολιτεία 2.0 (πολιτεία «δεύτερης γενιάς») είναι μια πλατφόρμα δικτύωσης ομάδων και δράσεων για την πολιτική καινοτομία. Στοχεύοντας στον επαναπροσδιορισμό της δημοκρατίας, διερευνούμε νέους τρόπους διακυβέρνησης που βασίζονται στην ενεργή και ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στον σχεδιασμό και τη λήψη πολιτικών αποφάσεων.

Τι δράσεις αναπτύσσετε;

Από το 2012, που η Πολιτεία 2.0 απέσπασε Ευρωπαϊκό Βραβείο Κοινωνικής Καινοτομίας, αναπτύσσονται παράλληλα δράσεις στους τομείς της επιστήμης, του πολιτισμού και του σχεδιασμού θεσμών. Aυτή την περίοδο υλοποιούμε εκπαιδευτικά προγράμματα πάνω σε σύγχρονα εργαλεία συμμετοχικού σχεδιασμού και διαβούλευσης σε τέσσερις ελληνικές πόλεις. Διοργανώνουμε εργαστήρια πολιτών για συμμετοχική λήψη αποφάσεων για θέματα τοπικής και εθνικής εμβέλειας. Oι πιλοτικές εφαρμογές αφορούν α) την ανάπλαση στην πλατείας Βαρβακείου στην Αθήνα (Πεδίο_Αγορά) και β) τη δημιουργία ενός νέου Συντάγματος για την Ελλάδα, απ’ τους πολίτες για τους πολίτες (Σύνταγμα 2.0). Παράλληλα, δημιουργούμε εφαρμογές και δράσεις διάχυσης νέας γνώσης και πληροφορίας για το έλλειμμα δημοκρατίας στην Ελλάδα αλλά και για τις δυνατότητες δημοκρατικών και συνεργατικών εφαρμογών τη σύγχρονη εποχή. Τέλος, αναπτύσσουμε «ανοιχτά» τεχνολογικά εργαλεία συνεργασίας και συμμετοχής πολιτών και συλλογικοτήτων. Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη τoυ εγχειρήματος Πολιτεία 2.0 συντελείται από οριζόντιες και ανοιχτές ομάδες εργασίας εθελοντών, καθώς και συμπράξεις μη κερδοσκοπικών, μη κυβερνητικών οργανισμών, όπως η Placeidentity, η CulturePolis, η SciFy. Πέρα από τις δωρεές μελών του δικτύου, οι δράσεις αυτή την περίοδο συγχρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα «Eίμαστε όλοι πολίτες» του ΕΟΧ. 

Πού βάζετε τον πήχη στη συμμετοχή των πολιτών;

Η συμμετοχή των πολιτών στον σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων αξίζει να είναι στάση ζωής καθώς και δικαίωμα όλων των πολιτών, που θα πρέπει να αναγνωρίζεται θεσμικά. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες πολιτών, οι πρωτοβουλίες δημοψηφισμάτων και άλλα πολιτικά δικαιώματα είναι τα μόνα που μπορούν να διασφαλίσουν τον ρόλο του ενεργού και υπευθύνου πολίτη. Άρα, οι πολιτικές ελευθερίες αυτές πρέπει πρώτα να διασφαλιστούν και εν συνεχεία οι ίδιοι οι πολίτες να μπορούν να βάζουν τον πήχη όπου επιθυμούν. Το πολιτικό σύστημα, καθώς αποσυνδέεται από τους πολίτες, αναπόφευκτα αποσυνδέεται και από τον πολιτισμό και την ουσία της πολιτικής.

Στην εποχή μας, με τις δεδομένες κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις, διευκολύνεται η συμμετοχή του απλού πολίτη στα κοινά;

H χρήση του Διαδικτύου και άλλων κοινωνικών τεχνολογιών επιτρέπουν σε κοινωνικές συλλογικότητες, πολίτες και εκπροσώπους των θεσμών της χώρας να συνεργαστούν, να συν-διαμορφώσουν και να συναποφασίσουν για θέματα κοινού ενδιαφέροντος σε τοπικό και εθνικό επίπεδο και αυτό αποδεικνύεται πλέον καθημερινά μέσα από την υλοποίηση σειράς εγχειρημάτων σε ολόκληρο τον κόσμο (π.χ. εργαστήρια πολιτών, δημοψηφίσματα, διαβουλεύσεις, ηλεκτρονικές ψηφοφορίες, δράσεις συμμετοχικού προϋπολογισμού). Ουσιαστική προϋπόθεση, όμως, για να διασφαλιστεί η αξιοποίηση της συνεισφοράς των πολιτών είναι η πολιτική βούληση και οι ξεκάθαροι θεσμικές οδοί για την άμεση δημοκρατική παρέμβασή τους.

Πώς μπορεί να οργανωθεί αυτή η θέληση για συμμετοχή, ώστε να έχει ουσιαστικά αποτελέσματα;

Απαιτούνται συνθήκες και όροι που επιτρέπουν διαδραστικές μορφές διακυβέρνησης, γεγονός του φέρνει στην επιφάνεια θέματα όπως η διαφάνεια στη δράση των οργάνων της πολιτείας, η λογοδοσία, η δυνατότητα ενημέρωσης και παρέμβασης των πολιτών στις διαδικασίες για τη διαμόρφωση προγραμμάτων και των κανονιστικών ρυθμίσεων, αλλά και ο έλεγχος της νομιμότητας της δράσης των δημόσιων Αρχών.

Πολλοί όμως κατηγορούν ομάδες της Κοινωνίας των Πολιτών ότι προσπαθούν να αντικαταστήσουν θεσμούς του κράτους, ανοίγοντας την πόρτα στην ιδιωτική πρωτοβουλία.

Ο ρόλος της Κοινωνίας των Πολιτών σε ιδανικές συνθήκες θα μπορούσε να είναι αυτός του εμπνευστή και παρακινητή της κοινωνίας, όπως επίσης και του «άγρυπνο ματιού» της κοινωνίας, με θεσμοθετημένο εποπτικό ρόλο επί των κρατικών Αρχών. Οι ομάδες της Κοινωνίας των Πολιτών που δρουν αυθεντικά βάσει των αξιών τους (και δεν είναι υποκινούμενες) μπορούν να ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα και την καινοτομία, τον διάλογο και τη συνεργασία όλων των εκφάνσεων της ελληνικής κοινωνίας σε όλα τα κοινωνικά ζητήματα. Το γεγονός ότι την τρέχουσα περίοδο η Κοινωνία των Πολιτών καλείται να καλύψει ελλείψεις και κενά της δημόσιας διοίκησης και των κρατικών θεσμών στην υλοποίηση βασικών υποχρεώσεων απέναντι στους πολίτες της χώρας είναι μάλλον μια λανθάνουσα κατάσταση που οφείλουμε να αναστρέψουμε. Αντί να αφορίζουμε την ιδιωτική πρωτοβουλία ή την κρατική παρέμβαση, οφείλουμε να διερευνήσουμε πεδία έξω από τα όρια που συνηθίσαμε, να συνθέσουμε, να επαναπροσδιορίσουμε, να βρούμε νέες μορφές συνεργασίας και δράσης πιο αποτελεσματικές, κοινωνικά υπεύθυνες και αειφόρες.

Πού χωλαίνει το μοντέλο της δυτικής δημοκρατίας;

Στην πολλή δημοκρατικοφάνεια! Στα νοήματα που δεν περνάνε στην πράξη. Στη σύγχυση και ακύρωση εννοιών. Όταν λέμε ότι έχουμε αντιπροσωπευτική δημοκρατία, αλλά οι αντιπρόσωποί μας δεν έχουν καμία θεσμική δέσμευση να μας αντιπροσωπεύσουν, όταν η κομματική γραμμή αλλάζει ανά πάσα στιγμή, έχουμε δημοκρατία ή κομματοκρατία;

Πιστεύετε ότι υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας στην Ελλάδα σήμερα;

Η δημοκρατία, πριν από την αρχή της πλειοψηφίας, είχε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Στην Ελλάδα, η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική λειτουργία δεν διαχωρίζονται ποιοτικά. Η συμμετοχή των πολιτών περιορίζεται μόνο στην εκλογή αντιπροσώπων, τους οποίους δεν μπορούν να ελέγξουν ξανά. Δεν διασφαλίζεται η διαφάνεια οργάνωσης και οικονομικής λειτουργίας των κομμάτων. Τα κλειστά δίκτυα ισχύος επικρατούν σε κρίσιμες αποφάσεις σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, ενώ οι δυνατότητες δημιουργικότητας και καινοτομίας, καθετί που διαφοροποιείται ή τολμάει κάτι νέο, εκτοπίζεται εφόσον απειλεί το status quo. Από την άλλη, τα ποικίλα συμμετοχικά εγχειρήματα που αναπτύσσονται στην Κοινωνία Πολιτών, σε πανεπιστήμια αλλά και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση παραπέμπουν σε ένα αίτημα συλλογικό, από τη βάση, το οποίο απαιτεί θεσμική απάντηση. Όπως είδαμε και το Σάββατο στη σχετική Διεθνή Συνάντηση που διοργανώσαμε, η ενδυνάμωση του τρόπου άμεσης εμπλοκής των πολιτών στις δημόσιες διαδικασίες αποτελεί μονόδρομο για την επίλυση των σύνθετων προβλημάτων της σύγχρονης εποχής και εξελίσσεται δυναμικά σε αντικείμενο διεθνούς έρευνας, πειραματισμού και διαλόγου.

Μιλήστε μου για μερικά εγχειρήματα που συζητήθηκαν στη διεθνή συνάντηση που διοργανώσατε και σας έκαναν εντύπωση.

Παρουσιάστηκαν εγχειρήματα από ακτιβιστές και ερευνητές που καινοτομούν, αναπτύσσοντας νέες διαδικασίες συμμετοχής πολιτών στη λήψη αποφάσεων «από την πλατεία της γειτονιάς, έως το Σύνταγμα της χώρας». Αίσθηση προκάλεσαν οι εμπειρίες των Ισλανδών Margrét Tryggvadóttir και Bjarni Jonsson που συμμετείχαν στη δημιουργία ενός νέου Συντάγματος για την Ισλανδία από τους πολίτες. H οικονομική κατάρρευση και τα πολιτικά αδιέξοδα που περιέγραψαν θυμίζουν έντονα δικές μας εμπειρίες, ενώ η στρατηγική που ακολούθησαν έχει πολλά να μας διδάξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Ο Daniel Reagan από το London School of Economics παρουσίασε το έργο Crowdsourcing, το Σύνταγμα του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο βασίζεται κυρίως σε ψηφιακά μέσα διαβούλευσης, ενώ η Alia Mossalan από την Αίγυπτο παρουσίασε δημιουργικές συνταγματικές πρωτοβουλίες πολιτών την περίοδο της Αραβικής Άνοιξης. Κοινή συνισταμένη όλων των εγχειρημάτων είναι η παραδοχή ότι βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής που κάνει επιτακτική τη διερεύνηση νέων τρόπων διακυβέρνησης και την «αναβάθμιση του λογισμικού» της δημοκρατίας, αξιοποιώντας τη συλλογική νοημοσύνη. Συζητήθηκαν διλήμματα όπως το «Ανοιχτότητα ή/και Αποτελεσματικότητα», και δόθηκε έμφαση στον οραματισμό ως αφετηρία κάθε διαδικασίας συμμετοχικού σχεδιασμού. Οι ξένοι ομιλητές δήλωσαν ιδιαίτερα εντυπωσιασμένοι από τη μεθοδολογία «Σύνταγμα 2.0» για τον σχεδιασμό ενός νέου Συντάγματος για την Ελλάδα από τους πολίτες, καθώς έδωσαν το «παρών» την επόμενη μέρα στο 2ο Εργαστήριο Πολιτών που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Σμύρνη. Η συμβουλή τους; Να κυνηγήσουμε το όραμά μας, εστιάζοντας σε δράσεις μικρής κλίμακας: «Τhink big. Act small».

Πηγή: LIFO